Kỹ năng làm việc theo
nhóm
Kỹ năng này gọi theo cách nguyên thủy là hợp tác bầy đàn. Hợp
tác bầy đàn vừa dùng để săn mồi, cũng lại được dùng để chống lại kẻ săn mồi. Đứng
trước một bầy đàn đông đúc, kẻ săn mồi rất khó lựa chọn đối tượng cuộc săn,
chúng thường lựa chọn những con mồi đứng riêng lẻ. Trong thế giới động vật điển
hình cho việc hợp tác bầy đàn là cá heo. Khi phát hiện đàn cá chích bầy cá heo
sẽ bơi thành vòng tròn xung quanh và liên tục xả các bong bóng khí, một khi cả
đàn đã tạo được lồng bong bóng bao quang đàn cá chích thì khả năng chạy thoát của
con mồi là gần như không có.
Kỹ năng làm việc theo nhóm càng quan trọng khi loài người bước
vào nền kinh tế tri thức. Người Việt có chỉ số thông minh cao, điều này đã được
thế giới công nhận. Nguyên thủ tướng Singapore, ông Lý Quang Diệu trong cuốn
'One man’s View of the World' nhận định: “người Việt là một trong
những dân tộc năng động và thông minh nhất trong khu vực Đông Nam Á. Sinh viên
Việt Nam thường xuyên giành được những điểm số cao nhất trong cách kỳ thi tầm cỡ
quốc tế.
 |
| Những kỹ năng cơ bản trong giáo dục mầm non |
Trái ngược với tính thông minh, kỹ năng xử lý tình huống của
người Việt lại rất hạn chế, mang nặng tâm lý tiểu nông, chỉ biết riêng mình. Dường
như thỏa mãn nhu cầu cá nhân quan trọng hơn lợi ích tập thể. Người ta sẵn sàng
“hy sinh đời bố, củng cố đời con” chứ không phải là vì quốc gia đại sự.
Tâm lý ấy
có thể thấy khắp nơi từ chuyện xuất khẩu gạo, thủy, hải sản đến chuyện nhập rác
thải công nghiệp về kiếm lời.
Có phải người Việt có một tập tính trải qua hàng nghìn năm
đã trở thành di truyền chăng? Muốn bảo vệ lãnh thổ, muốn chống ngoại xâm, muốn
duy trì nòi giống trước hết phải “sống” đã. Hễ có ngoại xâm là đoàn kết đánh giặc,
đánh thắng rồi phải tranh thủ “sống”? Dần dà mệnh đề “phải sống” lấn át tất cả,
sống cho mình và sẵn sàng chà đạp sự sống của người khác? Cách sống ấy càng
ngày càng ăn sâu vào nhận thức của thanh niên, đặc biệt là sinh viên. Bước chân
vào giảng đường đại học, chỉ một thời gian ngắn sau là bắt đầu tiến trình “ghép
đôi”, tiến trình sống đơn lẻ, tranh thủ tận dụng từng mớ rau, củ khoai của cha
mẹ, ý thức cộng đồng, sinh hoạt theo nhóm gần như không tồn tại với các cặp đôi
này.
Làm việc theo nhóm bao giờ cũng cần người điều phối, người
lãnh đạo. Sự lầm tưởng về dân chủ, bình đẳng khiến cho không ít thanh niên cho
rằng tất cả mọi người đều như nhau, không thể có chuyện bị người khác “sai bảo”.
Người lãnh đạo, đó phải là “con đầu đàn” đủ sức mạnh và trí
tuệ chỉ huy cả nhóm. Đó phải là người được cả nhóm xuy tôn chứ không do áp đặt
từ trên xuống. Một chuyện vui kể rằng có người bán chim cảnh, treo các lồng
chim thành ba tầng, tầng trên cùng chỉ có một con, tầng giữa nhiều hơn và tầng
dưới cùng nhiều nhất. Khách mua chim hỏi giá thì được trả lời chim tầng dưới
cùng năm trăm nghìn một con. Khách hỏi tại sao đắt thế thì được trả lời, “vì
chim biết nói tiếng Việt”. Chim treo tầng giữa giá một triệu vì biết nói tiếng
Anh, chim tầng trên cùng giá ba triệu. Khách thắc mắc giá cao thế chắc vì chim
tầng trên cùng biết cả hai thứ tiếng, chủ trả lời: “chim tầng cao nhất không biết
một thứ tiếng nào cả”. Hỏi tại sao lại đắt nhất thì được trả lời “chim tầng cao
nhất là sếp của các chim tầng dưới“!
Kỹ năng làm việc theo nhóm cần được giáo dục ngay từ khi trẻ
còn học mẫu giáo, điều này chưa được chú ý đúng mức. Tất cả nhà trẻ mẫu giáo chỉ
được trang bị các trò chơi như cầu trượt, đu quay, cầu bập bênh, rất khó
bố trí chơi theo nhóm. Giáo viên mầm non
cần hình thành các trò chơi sao cho có thể chia trẻ thành nhóm, tạo sự đoàn kết
và thi đua giữa các nhóm. Hình thức thi thể dục nhịp điệu của học sinh phổ
thông ở Mỹ là một cách dạy làm việc theo nhóm rất hiệu quả. Nếu để ý kỹ sẽ thấy
các vũ công múa nước ta dù ở những đơn vị chuyên nghiệp cũng chẳng bao giờ múa
đều như nước ngoài, tay chân vung lên thế nào cũng có người lệch lạc.
Kỹ năng cảm nhận
Một nhận xét thật chua chát, rằng giới trẻ hiện nay “chỉ cảm
nhận được cái đẹp của mì tôm” đã nói lên phần nào thực trạng mà giáo dục mang lại
cho thanh thiếu niên. Nhiều người đang sống hoàn toàn vô cảm trước thực trạng
xã hội, trước những nét đẹp cần được tôn vinh. Khả năng cảm nhận cái thiện -
cái ác, cái đẹp - cái xấu gần như không có khiến cho nhiều học sinh sẵn sàng lột
quần áo cấu xé nhau giữa chốn đông người.
Vì vậy mà yêu cầu những nhà giáo dục mầm non phải được trang bị những kỹ năng, kiến thức văn hóa, xã hội cần thiết để dạy cho trẻ cảm nhận được vẻ đẹp tiềm ẩn trong một bức tranh, một câu thơ. Ở tuổi mẫu giáo không thể bắt trẻ cảm nhận những gì trừu
tượng, nhưng chỉ cần với ba bông hoa hồng ba màu trắng, đỏ, vàng là đã có thể để
các cháu nêu quan điểm yêu thích của mình. Những năm cuối THCS và sang THPT khi
trí tuệ và thể chất phát triển hãy yêu cầu mức cảm nhận cao hơn như bình luận
cái hay, cái đẹp của câu thơ, bức ảnh, bài văn hay một sự kiện…
Kỹ năng tự lập (kỹ
năng sống đơn lẻ)
Một số người ngại đề cập đến kỹ năng này vì sợ sẽ khuyến
khích thói ích kỷ, tham lam của người học. Lo ngại như vậy là có cơ sở song
không vì thế mà không giáo dục trẻ kỹ năng này.
 |
| Những kỹ năng cơ bản trong giáo dục mầm non |
Người Mỹ dạy cho trẻ các kỹ năng tự lập khi trẻ được 18
tháng tuổi, nghĩa là khi lẫm chẫm biết đi, khi ngã trẻ phải tự đứng dậy,
cô giáo và bố mẹ không vội vàng bế con lên suýt xoa sợ con đau. Kỹ năng tự
lập giúp trẻ hình thành thói quen độc lập giải quyết sự việc nhờ thế trẻ sẽ
có cảm giác thích thú, tự hào về sự thành công, không phải chỉ lợi cho sự phát
triển của trẻ mà còn giúp ích cho chính những người lớn.
Kỹ năng tự lập giúp hình thành bản lĩnh đối phó với các thử
thách trước thiên nhiên và trong xã hội. Thiếu kỹ năng này con người trở nên yếu
ớt, đối phó một cách tiêu cực. Khi không làm chủ được bản thân, không biết là
gì để chiến thắng đối thủ, người ta sẽ tìm cách đối phó tiêu cực kiểu “chí
phèo”. Có một chuyện “ngụ ngôn hiện đại” kể rằng: “một người trồng được cây hóa
quý, vừa có màu sắc đẹp, vừa có hương thơm. Sau khi chiêm ngưỡng, người Mỹ về lập
phòng thí nghiệm, quyết lai tạo cho được giống hoa như vậy. Người Nhật mang lễ
vật đến xin làm học trò để học cách trồng hoa. Người Việt bĩu môi bảo, chẳng có
hoa gì hơn được hoa đồng tiền”.
Kỹ năng giao tiếp
Dạy kỹ năng sống đương nhiên không tách rời kỹ năng giao tiếp,
hành xử. Có nhận xét tuy tiêu cực nhưng đúng với thực tế, rằng ngôn ngữ giao tiếp
của người Việt không có từ “xin lỗi”, “cảm ơn”.
Những đưa bé phạm lỗi, khi buộc
phải xin lỗi thường nói lý nhí trong miệng, không muốn nói to, đó là bản năng tự
nhiên. Còn người lớn, khi ngăn một người lại để hỏi đường thường chẳng bao giờ
nói đủ câu: “xin lỗi, xin bác chỉ giùm lối đi đến…”. Dạy trẻ cách xin lỗi thì
cũng phải kèm theo hình thức động viên, chẳng hạn khi một trẻ xin lỗi thì cả lớp
hoan hô, lúc đó trẻ sẽ không thấy việc xin lỗi là một hình phạt, sẽ thấy xin lỗi
là điều bình thường.
Kỹ năng giao tiếp không phải chỉ là “xin lỗi” và “cảm ơn” mà
còn rất nhiều điều cần phải chú ý tuy nhiên do khuôn khổ bài viết xin phép
không đề cập đến.
Để dạy trẻ kỹ năng tự lập từ lứa tuổi mẫu giáo, yêu cầu những
cô giáo sư phạm mầm non phải được đào tạo hoàn chỉnh về tâm sinh lý
trẻ em bên cạnh những kiến thức chuyên môn, nghề nghiệp. Số liệu thống kê năm
2012 của Bộ GD&ĐT cho thấy lứa tuổi nhà trẻ trường công lập là 347.320
cháu, ngoài công lập là 205.797 cháu, mẫu giáo công lập có 2.628.513 cháu,
ngoài công lập có 691.815 cháu. Rõ ràng là nhà nước chưa thực sự quan tâm đến
việc giáo dục lứa tuổi này. Bỏ ngỏ một giai đoạn giáo dục nhân cách quan trọng
nhất sẽ là thảm họa cho cả quá trình giáo dục, đào tạo sau này.
Nhiệm vụ quan trọng nhất của giáo dục mầm non là hình thành nhân cách cho trẻ em, một trong các
biểu hiện của nhân cách là biết nói lời xin lỗi, cảm ơn. Cần phải tập cho trẻ
hình thành phản xạ tự nhiên trong giao tiếp, chỉ có thế mới hình thành “văn hóa
xin lỗi”, “văn hóa cảm ơn”, mới chứng tỏ được, rằng người Việt là những người
biết ứng xử.
Hy vọng với chủ trương đổi mới toàn diện giáo dục, nhà nước
sẽ chuyển sự bao cấp từ khối cao đẳng đại học xuống khối mẫu giáo, nhà trẻ. Xem
đây là một bước đột phá trong giáo dục kỹ năng sống cho thế hệ trẻ, cũng là kỹ
năng sống cho người Việt hiện đại.
giaoduc
0 nhận xét: